Perfectionisme. Een term die ik vaak hoor, zeker op de werkvloer.
En telkens als ik hem hoor, voel ik iets negatiefs opkomen: (zelf)kritiek, angst voor afwijzing, nooit goed genoeg zijn. Wat voel jij bij het woord perfectionisme?
Ik zal maar ook meteen met de deur in huis vallen: dit bericht is niet perfect. Er zullen vast spelfouten en herhaalde zinnen in zitten. Dat geld voor alle berichten op deze website. 100% authentiek en vanuit mijn hart geschreven.
Voor mij gaat perfectionisme terug tot ver in mijn jeugd. Vanaf jonge leeftijd werd mij ingeprent dat ik alles “goed” moest doen: hoge cijfers, gehoorzaamheid, en strikt volgen van regels. Het werd me duidelijk gemaakt dat falen geen optie was. “Als je niet goed presteert op school, word je putjesschepper,” werd er gezegd. Maar nog zwaarder waren de straffen als ik niet hieraan voldeed.
De jeugd waarin perfectie geen optie was
Ik herinner me hoe ik soms een blokje omliep of langer bleef bij een vriend, alleen maar om het moment uit te stellen waarop ik mijn schoolrapport moest tonen. O wee als er onvoldoendes bij zaten! Mijn vader schreeuwde: “Ik wil resultaten zien!” en ik werd naar mijn slaapkamer gestuurd om te studeren. Pas als ik me volledig had toegewijd om betere cijfers te halen en mijn excuses aan had geboden voor mijn slechte presteren, mocht ik eruit komen.
Maar daar stopte het niet. Ik werd behandeld alsof ik een misdaad had begaan: dagenlang stilte, afgescheiden van de rest van het gezin om over mijn “zonden” na te denken. Huiswerk werd nauwlettend gecontroleerd; ik moest om hulp vragen bij dingen die ik niet begreep, wat vaak uitmondde in furieuze straffen en scheldpartijen van mijn stiefmoeder.
Er is één incident dat voor altijd in mijn geheugen gegrift staat: mijn vader, iemand naar wie ik opkeek, sloeg me in de garage, klappen uitdelend in opdracht van mijn stiefmoeder. Zij schreef ook altijd beschamende opmerkingen bij mijn gemaakte huiswerk. Elk commentaar dat in mijn schriften werd geschreven, werd door leraren gelezen en goedgekeurd. Vernedering en angst waren constant aanwezig.
Vergelijken, falen, schamen — en nooit winnen
Daarbij vergeleek ik mezelf continu met klasgenootjes, mijn oudere broer en stiefzus. Die haalden allemaal betere cijfers en presteerden veel beter als ik. Ze werden geprezen en beloond. Ik daartegen streefde meer en meer naar wat hun ook hadden. Maar hoe meer ik dat probeerde, hoe meer ik afgeleid werd, omdat ik meer bezig was met vergelijken dan het verbeteren van mezelf. Ik leefde continu in een staat van angst en onzekerheid, gevoed door schaamte en schuldgevoelens.
De ervaringen van mijn schooltijd hebben er niet voor gezorgd dat ik beter ging presteren. De drang naar perfectie heeft alleen maar voor wanhoop gezorgd, tot het moment gekomen was dat ik het allemaal niet meer trok en op mijn 17e stopte met school en maar ging werken. Dan zouden in ieder geval de mishandelingen stoppen en was de drang ook weg om te moeten presteren. Dacht ik.
De perfectionist reist met je mee — ook naar je volwassen leven
Maar ik kwam er al snel achter dat de drang om te presteren en perfectie doorging. Van school naar de banen die ik had. Net zoals altijd liep ik altijd om mijn tenen, als de dood om iets verkeerds te doen. Opbouwende feedback kwam altijd keihard en als een persoonlijke aanval binnen. Het versterkte mijn drang naar perfectionisme alleen maar. Maar net zoals vroeger op school, zorgde dat alleen maar voor afleiding, met als gevolg dat er juist daardoor dingen verkeerd gingen. Ik kon niet helder nadenken omdat mijn aandacht er niet bij was, net zoals vroeger op school. Het werd een vicieuze cirkel waarin ik mezelf continu vergeleek met anderen en me druk maakte om de kleinste details en hoe anderen beter leken te presteerden.
Perfectionisme taste mijn hele leven aan. Mijn relaties met anderen werden ernstig verstoord. Ik voelde me nooit goed genoeg, was heel zelfkritisch. Ook hier moest ik van mezelf perfect zijn en vergeleek ik me vaak met anderen, die alles leken te hebben wat er bij mij ontbrak. Relaties met het andere geslacht en het aangaan van vriendschappen ging moeizaam, vanwege mijn zelfkritische blik. Maar ik zag ook vaak imperfecties bij anderen en zocht tevergeefs naar het “ideale plaatje” Het kwam niet bij me op dat perfect niet bestond. Ik had over alles en nog wat een beeld in mijn hoofd hoe het zou moeten zijn, maar ook hoe ik zelf zou moeten zijn. Uiteraard voldeed ik helemaal niet aan dat ideale plaatje, en dat vertaalde zich ook naar mijn gedrag. Ik cijferde mezelf weg voor anderen, want die waren in mijn ogen allemaal beter als ikzelf.
Perfectie in alles, zelfs in spullen
Perfectionisme ging bij mij nog verder. Zelfs op materialistisch vlak moest alles perfect zijn. Ik zag al snel ieder detail. Iets dat scheef was, licht beschadigd, vuil, noem maar op, was niet goed genoeg en moest vervangen worden door nieuw. Als ik zelf iets beschadigde, vond ik dat vreselijk en kon dat mijn hele dag ruineren. Ik kocht ook vaak hetzelfde artikel wat ik net had, gezien dat eerste iets had wat niet perfect was. Of er zat een krasje op, kleurverschil, kleine beschadiging, het moest vervangen worden als “reserve”. Vaak had ik van alles dat ik kocht meerdere exemplaren van als “reserve” omdat de andere exemplaren niet goed genoeg waren. Als het niet perfect was in mijn ogen, was het bijna defect, daarom het reserve exemplaar.
Voor ik het in de gaten had, beheerste mijn drang naar perfectionisme bijna alles in mijn leven. Je kunt het zo gek niet bedenken of alles in mijn leven werd er direct en indirect door beïnvloed. Ik zag altijd wel iets aan alles wat niet perfect was. Ik werd er onrustig van, onzeker en angstig, want perfectie was mijn bron van houvast. Het was een vorm van controle. Maar in plaats van dat het me gaf waar ik naar streefde, sleurde perfectionisme me alleen maar verder de afgrond in. Het dwong me te streven naar een onmogelijk ideaal en liet weinig ruimte voor mezelf, voor fouten, voor groei.
Wat perfectionisme je kan kosten
Deze ervaringen leerden mij één ding: perfectionisme en angst kunnen je bijna alles kosten. Ik deel dit niet om medelijden op te wekken, maar om te laten zien hoe diep perfectionisme kan wortelen en hoe het je leven kan vormen. En vooral: zodat jij misschien kunt herkennen wanneer het ook in jouw leven aanwezig is, en stappen kunt zetten om het los te laten.
Voor een overgroot deel van mijn leven streefde ik naar perfectie, vooral naar mezelf toe en alles waar mijn leven uit bestond. Perfectionisme stond niet op zichzelf bij me. Pas toen ik intensief aan mezelf begon te werken en reflecteerde op mijn leven, kwamen de inzichten waarom perfectionisme zo’n grote rol speelde in mijn leven. Ik kwam er achter dat mijn perfectionisme weinig tot niets te maken had dat alles volmaakt moest zijn. Niets is immers perfect, dat is een illusie. Nee, mijn perfectionisme was in werkelijkheid een mechanisme, een strategie die ik gebruikte om me veilig te voelen.
De Perfectionist in mij
Hoe? In mijn kindertijd werd ik gedwongen om perfectie na te streven om te voorkomen dat ik mishandeld zou worden. Dat was geen vrije keus meer, maar een overleving strategie. Net zoals alle andere delen van mijn bewustzijn was dit deel actief geworden om me te beschermen. Ik noem hem de “Perfectionist”. Hij dacht: als René perfect is en alles goed doet, dan krijgt hij geen straf en hopelijk liefde en erkenning. En, net zoals alle andere delen van mijn bewustzijn, is de Perfectionist meegereisd naar mijn volwassen leven. Ook hier wist dit deel niet dat het gevaar geweken was; hij dacht dat René nog steeds perfect moest zijn om uit de problemen te blijven.
Dus wat deed ik op onderbewust niveau? Mijn brein was gefocust op perfectie. Alles moest altijd perfect en goed zijn, want perfect en goed stond gelijk aan veiligheid. Imperfectie stond gelijk aan gevaar en onbetrouwbaarheid. Wanneer alles in mijn ogen perfect en goed was, al was dat iets materialistisch zoals een krasvrije auto, dan pas zou ik me veilig en op mijn gemak voelen. Anders was er altijd een gevoel van ongemak. Het hielp me om de Perfectionist in me te erkennen, wat zijn motieven waren en begrip te tonen. Ik bedankte hem voor zijn hulp en natuurlijk dankte ik hem niet af. Hij kreeg een nieuwe functie: in plaats van de focus te leggen op perfectie, hield hij me in balans. Niets hoefde perfect, maar hij zou er ook voor waken dat ik niet doorsloeg naar de andere kant.
Perfectionisme en faalangst
Perfectionisme wordt altijd gekoppeld aan faalangst. Natuurlijk is dat ook zo. Falen staat gelijk aan gevaar, want in je jeugd werd je daarvoor afgerekend. Als je perfect zou zijn, dan zou je immers ook niet kunnen falen en dan zou je veilig blijven. Perfectionisme is net zoals faalangst een strategie uit je verleden. Deze strategie heeft je vroeger geholpen om veilig te blijven, maar nu, nu dat je volwassen bent, is het een ernstige belemmering geworden die je niet langer meer veilig houdt. Sterker nog, het veroorzaakt nu situaties die je probeert te vermijden.
Je probeert niet perfect te zijn omdat je competitief bent of dat je dingen nu eenmaal graag goed doet. Dit zeg je tegen jezelf, omdat je de werkelijkheid, de echte reden waarom je perfectionistisch bent, liever niet onder ogen durft te komen. Ik deed dat ook niet. Jarenlang verzon ik allerlei excuses voor mijn perfectionisme. Ik zei altijd tegen mezelf: “Ik ben nou eenmaal zo, ik doe dingen gewoon graag goed” en “Ik heb een hekel aan slordigheid”. Ik gaf er geen aandacht aan omdat het een ingebakken, automatisch proces was geworden.
De spiegel in: confrontatie met jezelf
Pas toen ik mezelf echt in de spiegel durfde aan te kijken en mezelf de vraag stelde: René, waarom doe jij dit eigenlijk? Toen kwam het deel de “Perfectionist” tevoorschijn en vertelde hij me waarom hij me al die jaren op perfectie aanstuurde. Alles was gebaseerd op pure angst. De angst om te falen, te mislukken, om de controle te verliezen over waar ik geen controle had. Niks is perfect, het gaat ook nooit perfect worden en perfectie gaat je ook nooit uit de problemen houden. Vroeger als kind heeft het misschien gewerkt, maar die tijd is voorbij. Je bent nu volwassen en dat overleving mechanisme is niet meer nodig.
Heb jij last van je perfectionisme en levert het je meer problemen op dan dat het je eruit houdt? Er is een oplossing om van je perfectionisme af te komen. Daarvoor zul je, net zoals ik, jezelf eens in de spiegel aan moeten kijken. Niet met een kritische, harde blik. Nee. Met een blik van compassie en nieuwsgierigheid. Stel jezelf de vraag: “Waarom moet ik perfect zijn?” “Wat zou er gebeuren als ik de buitenwereld laat zien dat ik niet perfect ben?” En zeg nou eerlijk: gaat je auto slechter rijden van dat ene krasje, of zit die broek er niet meer uit omdat er een minuscuul vlekje opzit?
Zelf-reflectie en inzichten
Op het moment dat jij gaat reflecteren op je eigen gedrag, dan pas ga je inzichten krijgen. Die inzichten kunnen erg confronterend zijn en ongemakkelijk. Er zullen delen van jezelf naar voren komen die je geprobeerd hebt tientallen jaren weg te stoppen. Er zullen gevoelens van angst en schaamte naar boven komen. Je zult jezelf afvragen: “Waarom heb ik dat altijd zo gedaan?” Dit is waarom perfectionisme geen streven is, maar een overlevingsmechanisme. Dat zijn allemaal mooie inzichten die je kunt inzetten als “tools” voor je eigen herstel. Uit ervaring kan ik je vertellen dat de reis terug naar jezelf niet gemakkelijk zal zijn, maar o zo de moeite waard. Perfectionisme was overleven, meer niet.
De waarheid over perfectionisme
Dit is waar perfectionisme écht vandaan komt. Dit is wat jij, net zoals ik altijd fout hebt geïnterpreteerd. Perfectionisme laat je overleven. Nooit leven.
Als je dit herkent: dit is precies wat je mag gaan doorbreken. Als laatste wil ik je nog een concreet stappenplan meegeven dat je gaat helpen om je perfectionisme te doorbreken. Dat begint met het bewust worden.
Jouw stappenplan om perfectionisme te doorbreken
- Zie het onder ogen letterlijk.
Vraag jezelf elke dag: “Waarom moet ik perfect zijn?”
Stop met jezelf voor de gek houden over ‘goed willen doen’. De waarheid is angst. Erken die angst bij jezelf zonder oordeel maar met begrip. - Confronteer de Perfectionist in je.
Schrijf op wat hij je vertelt: “Je moet dit, dat mag niet, zo hoort het.”
Herken hem als een oud overlevingsmechanisme. Hij is niet meer nodig. Bedank hem voor zijn hulp. - Kleine imperfecties oefenen
Laat vandaag iets expres imperfect. Een krasje op je auto? Schenk er geen aandacht aan. Een fout in een mail? Stuur ‘m toch. Voel hoe dat ongemakkelijk dat is, en adem het uit. - Vergelijk minder, voel meer
Stop met kijken naar wat anderen hebben of kunnen. Richt je op je eigen groei, op je eigen leven. Vergelijken voedt alleen de Perfectionist. - Herhaal en reflecteer
Maak fouten, voel je ongemakkelijk, maar blijf jezelf observeren zonder oordeel. Iedere confrontatie met imperfectie maakt het mechanisme zwakker. - Vier echte vooruitgang
Niet de perfecte uitvoering telt, maar dat je durft, dat je leeft. Elke stap weg van perfectie is winst.
Herken je jezelf hierin? Begin vandaag nog met de eerste stap van dit stappenplan en merk hoe langzaam die innerlijke druk minder wordt.
Dit bericht gaat je zeker helpen.
Photo by Moses Rukshan and Alexas_Fotos on Unsplash
